Al eerder schreef ik over wat primaire en secundaire kleuren zijn. Welke kleuren je hanteert, ligt aan of je met licht of bijvoorbeeld verf werkt. Ik sprak over RGB en CMYK. De primaire kleuren rood, geel en blauw bleken niet volledig wetenschappelijk correct, maar worden vaak gebruikt in de schilderkunst en zijn gebaseerd op de kleurenleer van Johannes Itten.
In de twintigste eeuw ontwikkelde Johannes een kleurentheorie. Kleuren beïnvloeden elkaar onderling. Met behulp van een kleurencirkel en een aantal kleurcontrasten probeerde hij dat te tonen.
Itten maakt vooral duidelijk dat geen enkele kleur als zelfstandig gegeven opgevat kan worden. Kleuren kan je niet zo isoleren van hun omgeving, dat de invloed van de ene op de andere kleur uitgeschakeld wordt. Elke kleur is voortdurend een prooi van alle omringende kleuren: een zelfde geel ziet er volkomen anders uit wanneer het door paars omringd wordt, dan in een groene omgeving. Je kan het vergelijken met lauw water dat koud lijkt naast warm water, maar warm in vergelijking met koud water.
De beroemde kleurenleer van Itten is gebaseerd op kleurcontrasten. Het wordt inzichtelijk gemaakt aan de hand van de 12-delige kleurencirkel. In deze cirkel zie je een logisch systeem met in het midden de drie essentiële, en daarom primair te noemen, kleuren: rood, geel en blauw.
Het zijn de grootouders zonder welke alle overige kleuren niet bestaan. Worden de primaire kleuren onderling gemengd, dan ontstaan de secundaire kleuren oranje, groen en paars. Ga je nog een generatie verder dan zie je geeloranje en roodoranje, roodpaars en blauwpaars, blauwgroen en geelgroen, en heel veel tinten meer. Samen met alle andere afgeleide kleuren vormen zij de onbegrensde mogelijkheden aan kleuren zoals je het kent uit de ons omringende wereld.
a) 12-delige kleurencirkel van Itten
b) kleur-tegen-kleur contrast
c) kwaliteitscontrast
d) simultaan contrast
e) complementair, koud-warm en licht-donker contrast
f) kwantiteitsontrast
bron: Ad de Visser, ‘Hardop kijken’, SUN, Nijmegen/Amsterdam, negende druk, 2006