Vaak weet ik het niet meer. Soms wilde ik dat er 10 gouden regels bestonden. Waar je dan vervolgens wel je hele leven aan zou moet werken om er ooit aan te kunnen voldoen, om zo het perfecte werk te maken. Dan heb je een duidelijk doel voor ogen. En regels zijn er om te doorbreken. Maar misschien ook niet, die oneindige mogelijkheden blijven uniek. In de bibliotheek sloeg ik woordenboeken open bij het woord ‘kunst’. Wat is volgens de schrijvers de betekenis? Kunnen zij het omschrijven in een paar woorden?
De vraag ‘wat is kunst?’ zal denk ik altijd lastig blijven, omdat er geen vaste regels zijn waar het aan moet voldoen. Toch wordt het bekritiseerd, beoordeeld, bepaald wat goed en slecht is. Het moet bijvoorbeeld enorm knap zijn dat je zoiets kunt maken, over elk detail is nagedacht en de passie of intentie van de maker spat er vanaf. Het laat je verrassen of verbazen of nadenken. Het geeft commentaar op de hedendaagse politieke situatie of kritiek op de kunst zelf. Maar dat alles hoeft ook niet. Het kan ook helemaal anders. Misschien wel zo eenvoudig dan het nooit zou worden opgemerkt, als tegenstatement. Kunst kan voorkomen in allerlei vormen, zelfs een beweging of geur zou al iets kunnen zijn. Hoe lastig is het dan om het helder te kunnen definiëren.
De definitie van kunst verschilt per cultuur. Misschien dat het versieren van servies dat als statussymbool dient om de hogere goden aan te spreken een sublieme vorm van kunst binnen de ene cultuur, maar in een ander land simpele decoratieve ambacht. Ook de tijd is belangrijk. Er was een periode dat kunstenaars als heiligen werden beschouwt, mensen met een gave die boven de rest van het volk stonden. Kunstenaars werden gevraagd te werken voor mensen met (politieke) macht. Tot aan een bepaalde periode werden voornamelijk religieuze verhalen verbeeld. Heel iets anders dan bijvoorbeeld abstracte moderne kunst of conceptuele computerkunst die we hedendaags kennen.
Het gaat hier niet om kunst in de zin van ‘het kunnen’, ‘het is een kunst om zo goed te kunnen roeien’, de vaardigheid in bijvoorbeeld kookkunsten of een kunstje doen. Ook niet in ‘iemand een kunstje flikken’ (iemand bedriegen) of kunst in de vorm van kunstmatig. Hierbij 8x definities uit verschillende woordenboeken die slaan op beeldende kunst met mijn commentaar:
1. KUNST
Met betrekking tot het werk van schilders, beeldhouwers, musici enz.
– Het vermogen van den kunstenaar, hetzij aangeboren of door oefening verkregen.
– Een Redenaar leerdt allengs de welspreekenheit, maar een Poëet wordt met de kunst gebooren.
– Ook: het vermogen van den kunstenaar zooals dit aan een werk ten koste is gelegd, de toepassing van dat vermogen, de schoone uitvoering van het werk.
– Het is de kunst van den meester, die ons aangenaam aandoet, en niet zo zeer de voorwerpen zelf.
– Een der vakken welke door kunstenaars worden beoefend; het voortbrengen van kunstwerken door middel van schilderen, van beeldhouwen, van dichten enz.
– Als collectieve naam voor de verschillende vakken of een aantal vakken te zamen, of wel gebezigd wanneer in ’t algemeen aan het voortbrengen van kunstwerken, niet aan één bepaald vak, wordt gedacht.
– De theorie van een der vakken welke door kunstenaars worden beoefend.
– Bij uitbreiding. Collectieve naam voor voortbrengselen van de eene of andere kunst of van kunst in ’t algemeen, kunstwerken.
‘Een poëet wordt met de kunst geboren’, grappig om te lezen. Natuurlijk kun je er talent voor hebben, maar je zou er nog wel iets voor moeten doen. Gelukkig bestaat het woord ‘enzovoort’, men plakt het meerdere keren achter een zin en zo je vergeet nooit iemand. Dat het niet alleen zo zeer gaat om bepaalde voorwerpen maar ook wat de ‘kunst van den meester’, de kunstenaar zelf er bij denkt en doet hadden ze tot mijn verbazing in 1916 hier al beschreven. Er zit wel al een beetje het conceptuele kunstidee in. Jammer van het woord ‘aangenaam’, liever stond er ‘(on)aangenaam’. Kunst is niet alleen maar mooi en leuk. Het woordenboek beslaat twee volledige boekenplanken in de bibliotheek. Ik bekeek een latere herdruk met het woord ‘kunst’ uitgelegd op 18 pagina’s(!).
M. Nijhoff, A.w. Sijthoff, bewerkt door J. Heinsius, ‘Woordenboek der Nederlandsche taal’, achtste deel, Instituut voor Nederlanse Lexicologie, Sdu Uitgeverij Koninginnegracht, Den Haag, 1993.
2. KUNST
– Het creatief en origineel tot uiting of voorstelling brengen van gedachten of gevoelens op vaak ontroerende of schokkende wijze.
– Elk van de disciplines die door kunstenaars beoefend worden.
– Een of meer kunstwerken.
Ontroerend of schokkend, interessant. Wel gelukkig een keer een definitie waarbij kunst niet perse iets ‘moois’ is.
Van Dale Woordenboek, ‘Nederlands op groot formaat’, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht/Antwerpen, 2006 & Van Dale Studiewoordenboek, ‘Nederlands’, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht/Antwerpen, 2006.
3. KUNST
– Het vermogen van de kunstenaar, het vermogen dat wat in geest of gemoed leeft of daarin gewekt is tot uiting of voorstelling te brengen op een wijze die schoonheidsontroering kan veroorzaken.
– Toepassing van het kunstzinnige vermogen
– Naam voor alle vakken die door kunstenaars beoefend worden, het voortbrengen van kunstwerken.
– Voortbrengselen van kunst (het vermogen) of een kunst (alle vakken).
Kunst is nu wel weer gemaakt door een kunstenaar. De definitie die ik hiervoor noemde, al komt het van dezelfde serie woordenboeken, is dat niet meteen een voorwaarde. Tevens komt Van Dale toch weer bij het woord schoonheid uit.
Van Dale, ‘Groot woordenboek van de Nederlandse taal’, Van Dale Lexicografie bv, Utrecht/Antwerpen, 2005 & Van Dale, ‘Groot woordenboek van de Nederlandse taal’, Van Dale Uitgevers, Utrecht/Antwerpen, 2015.
4. KUNST
– Het scheppen van schoonheid.
– Schone werken
Misschien moest de schrijver zijn deadline halen en een paar pagina’s afraffelen, want dit is wel heel erg kort door de bocht.
Prof. Dr. A.A. Weijnen, drs. A.P.G.M.A. Fico-Weijnen, bewerking door drs. M.A. Hoffman, Prisma woordenboek ‘Nederlands’, 1955, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 2005, 39e druk.
5. KUNST
– Het vermogen om op creatieve wijze uiting te geven aan emoties en/of gedachten met als doel bij de toeschouwer en/of toehoorder gevoelens van schoonheid, verbazing, verwarring e.d. op te wekken.
– Voortbrengselen van dat vermogen.
Gelukkig komt Prisma twee jaar later met een uitgebreidere betekenis. In het oude woordenboek werd het woord ‘enzovoort’ gebruikt, hier de afkorting ‘en dergelijk’ maar wel gepast vind ik. Naast schoonheid kan kunst ook verbazing, verwarring en zelfs meer oproepen. Ik kan me wel het meest vinden in deze definitie.
Prisma & Genootschap Onze Taal, ‘het Witte Woordenboek’, Woordenboek Nederlands, Prisma Woordenboeken en Taaluitgaven, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 2007.
6. KUNST
– Creatieve, stilerende activiteit die ontroering (schoonheidsgevoel e.d.) kan teweegbrengen
– Ook voortbrengsel(en) daarvan, kunstwerk(en)
– Van de kunst; van kunstwerken
– Voor (beoefening, bevordering, het schone van) de kunst: kunstacademie, kunstgenootschap, kunstgevoel, kunstkring
Kunst is een stilerende activiteit. Stileren kan betekenen dat iets wordt vereenvoudigd naar een zuivere versie of dat het gestileerd wordt, gemodelleerd, in model wordt gebracht. Het is mij niet duidelijk welke betekenis er wordt bedoeld. En het is onzin dat kunst iets naar eenvoudigere vorm brengt, er kunnen juist ook dingen worden bij gehaald en aan toegevoegd. Waarschijnlijk bedoelen ze dat iets in de ‘juiste’ vorm wordt gebracht.
A. Abeling, ‘Het Groene Woordenboek, Handwoordenboek Nederlands’, Sdu Uitgevers, Den Haag, 2005 (uitgebreide editie van het Prisma woordenboek) & A. Abeling, Prisma woordenboek ‘De grote Prisma Nederlands’, Uitgeverij Het Spectrum, Utrecht, 2009.
7. KUUNST
– Kunst: vrije kuunsten, hekserij. “ ‘k Heb wal is heurd, dat ze Hans beschuldegden van vrij kuunsten, dat ie mèr kun as aander mensken.”
Er staat niet eens ‘zwarte kunst’. Nee, kunst is volgens het Drentse woordenboek hetzelfde als hekserij.
Drs. H. Hadderingh, B. Veenstra, ‘Drents woordenboek’, Interbook International B.V., Schiedam, 1979.
8. KUNST
– Onder kunst wordt in het algemeen verstaan: het product van creatieve menselijke uitingen, onder meer: schilderen, tekenen, fotografie, grafiek, beeldhouwen, moderne media, theater, muziek en zang, dans, film, bouwkunde of architectuur, literatuur en poëzie.
– Elke definitie van kunst is cultuurspecifiek en tijdgebonden. Van vrijwel elke cultuur zijn voorwerpen bekend die zich onderscheiden van ‘gewone’ objecten doordat er in het algemeen een hogere esthetische waarde aan wordt toegeschreven.
– Traditionele definities van kunst zijn gebaseerd op een bepaalde eigenschap van het kunstwerk, op de representatieve, expressieve, en de formele eigenschappen.
– Het scepticisme over de mogelijkheid en de waarde van een definitie van kunst leidde sinds de jaren 1950 tot een discussie binnen de esthetiek die nog steeds gaande is.
– Vanuit de maker gezien drukt het de verbeelding of gevoelens van de kunstenaar uit in een scheppende activiteit.
– Gezien vanuit de waarnemer is kunst een schepping die bij de waarnemer een gevoel of verbeelding oproept, met als doel het voortbrengen van een origineel, zintuiglijk waarneembare (of anderszins voorstelbaar) uiting of product met een bepaalde gevoelswaarde of voorstelling. Meestal doet kunst een beroep op het menselijk gevoel voor esthetiek, maar kan daar soms ook op schokkende wijze afstand van doen. Aan de waarnemer biedt kunst de mogelijkheid om te worden meegenomen uit de dagelijkse realiteit, naar een door die kunstenaar gecreëerde wereld, of anders de mogelijkheid om die dagelijkse realiteit vanuit een ander perspectief te ervaren.
Oké, Wikipedia is geen woordenboek. Maar dit is een voorbeeld waarom ik van het internet houd en daarom zet ik het er toch bij. Het is veel dynamischer. De informatie lijkt veel vollediger (al is het maar een klein stukje van de webpagina) en is actueler, want het kan elk moment worden veranderd en aangescherpt. Toch mis ik een goede definitie van één allesomvattende zin die ik kan gebruiken op verjaardagen.
Wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Kunst, bezocht op 20 maart 2016.