Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix der Nederlanden opende afgelopen zaterdag de kunstmanifestatie Symposion Gorinchem 2015. Tien jaar geleden, bij de vorige editie, opende ze ook het evenement. Samen met elf andere makers van kunstwerken, was ik gevraagd om met haar in gesprek te gaan.
Ieder van ons vroeg ze naar het werk wat hij of zij tentoonstelde. Ik had niets voorbereid en zenuwachtig was ik ook niet. Spontaniteit was meer op de plaats. Ik vond haar aardig, klein van stuk, rimpelig en haar kleding een tikkeltje stoffig, maar deftig. Zo’n situatie gaat allemaal volgens protocol en duurt maar heel kort. Terwijl ze naar de overige statafels liep moesten wij ons gezicht meedraaien en had ik een gezellig gesprek met een van de hofdames. Het leukste was toen de prinses, voordat ze de geblindeerde auto weer instapte, de zwarte hond op straat over zijn bol aaide.
Voor de kunstacademie heb ik de propedeuse van de studie Communicatiesystemen afstudeerrichting Multimedia en Vormgeving gedaan en toen, dat was ergens in 2007, schreef ik een stukje over Bea en haar liefde voor de kunst. Zij was in die tijd nog koningin natuurlijk. Het leek me leuk om de tekst, die ik tijdens het kamperen uit mijn hoofd heb geleerd voor een tentamen, hier te citeren.
“Al eeuwenlang worden koningshuizen met kunst en cultuur geassocieerd. Van vorsten verwacht men immers dat ze zich met pracht en praal omringen en dat ze als beschermers van de kunsten optreden. Sommigen onder hen hebben in het verleden met grote gretigheid op die verwachtingen ingespeeld. Denk maar aan de kunstcollectie van de Engelse koningin, opgebouwd door haar illustere voorvaderen, en nu de grootste privéverzameling ter wereld. Of de kunstcollectie in de Hermitage in Leningrad, die voor het grootste gedeelte bestaat uit het voormalige bezit van Catharina de Grote. Ons eigen vorstenhuis is daarmee vergeleken, op Frederik Hendrik en zijn echtgenote Amalia van Solms na, altijd nogal bescheiden geweest. Na dit stadhouderlijke verzamelaarsechtpaar heeft het (afgezien misschien van koningin Sophie, de echtgenote van koning Willem III), nog lang geduurd voordat er in Nederland weer een vorstin was met zoveel interesse in de schone kunsten als Beatrix. Met passie maakt ze er gebruik van om haar koningschap inhoudelijk zin te geven en te ondersteunen. ’Cultuur geeft richting en houvast’, zo sprak zij in de troonrede van 2000, en dat geldt natuurlijk niet alleen voor haar, maar ook voor haar onderdanen.
Al sinds haar jeugd heeft koningin Beatrix een grote belangstelling voor de beeldende kunst, voor ballet, voor muziek en voor literatuur. Die belangstelling deelde ze later met prins Claus, met wie ze vanaf het begin van hun huwelijk culturele avonden organiseerde op kasteel Drakensteyn en waar mensen als Jan Dibbets, Peter Struycken, Herman Gordijn, Hella Haase, Huub Oosterhuis en Wim Beeren acte de presence gaven. Het Holland Festival en de Kunst-RAI bezoeken, muziekuitvoeringen in het Concertgebouw bijwonen, de jaarlijkse uitreiking van de koninklijke subsidies voor vrije schilderkunst in het Koninklijk Paleis op de Dam, het Nederlands Danstheater laten invliegen tijdens een staatsbezoek in het buitenland: het zijn allemaal zaken waarmee onze vorstin niet alleen de kunst bevordert, maar waar ze zelf ook intens van geniet.
Via de website van het Koninklijk Huis is het mogelijk een virtuele rondgang te maken langs de paleizen die de koningin sinds haar troonsbestijging van het Rijk in gebruik heeft: Huis Ten Bosch, Paleis Noordeinde en het Paleis op de Dam. Die rondgang levert mooie beelden op: we zien de paleizen van alle kanten, zowel binnen als buiten, de officiële vertrekken, de vestibules, trappenhuizen en de tuinen. Alles ziet er smaakvol en keurig onderhouden uit. Maar behalve de prachtige plafondschildering van Rudi van de Wint in het Paleis Noordeinde en een modern sculptuur in de tuin van Huis Ten Bosch (gefilmd vanaf een ruime afstand), verraadt niets de warme belangstelling die de koningin vooral voor de hedendaagse schone kunsten aan de dag legt. Het meubilair, ontworpen door Wim Quist, het tapijt van Ria van Eijk, de beschildering van de wandbespanning door Josephine Sloet en de deuren van Marthe Röling in Paleis Noordeinde krijgt de virtuele bezoeker niet te zien. Vanzelfsprekend zijn die wel zichtbaar voor de bezoekers van dit werkpaleis, maar wat er bij de koningin thuis boven de bank en elders hangt, wordt door haar als een strikte privé-zaak beschouwd.
Kenners beweren dat Hare Majesteit in het bezit is van een uitgebreide, progressieve kunstcollectie. Ze heeft deze opgebouwd volgens een uitgesproken eigen smaak en volgens Rudi Fuchs niet gehinderd door een gevoel voor wat mode is en artistieke correctheid. En Fuchs kan het weten, want hij was het die de koningin ter gelegenheid van haar twintigjarig ambtsjubileum in 2000 en onder de titel ‘De voorstelling. Nederlandse kunst in het Stedelijk Paleis’ in het Stedelijk Museum een tentoonstelling van de Nederlandse naoorlogse kunst liet inrichten. Die tentoonstelling was een doorslaand succes en trok, precies zoals de gastconservator zelf had gehoopt, veel mensen die nog nooit naar moderne kunst waren gaan kijken.
Dat Beatrix zelf ook beeldhouwt is bekend. Er bestaan foto’s en filmopnamen waarop we haar met hamer en beitel bezig zien, en er bevindt zich her en der een bescheiden werk in de openbare ruimte. Over haar eigen beelden is de vorstin echter zeer bescheiden. Ook dat is een privé-aangelegenheid. Ze heeft les gehad van leermeesters die in een degelijke, figuratieve traditie stonden: Theo von der Nahmer, de maker van het bekende beeld van Eline Vere in Den Haag, Charlotte van Pallandt, die het niet onomstreden beeld van koningin Wilhelmina ontwierp, en Tony van der Vorst, van wie Hare Majesteit iedere donderdag in haar eigen atelier beeldhouwles krijgt.
Wat Beatrix’ liefde voor de kunst kenmerkt is dat ze duidelijk verstand van zaken heeft en dat ze kunst niet ziet als een aangename tijdpassering of leuke randversiering. ‘Kunst en cultuur leveren een onmisbare bijdrage aan de kwaliteit van ons bestaan. Toegankelijkheid voor zo veel mogelijk burgers is daarbij van groot belang’, zo klonk het in de in de troonrede van 2000. Maar ook: ‘In kritiek op de massaliteit loopt kunst voorop, is zij onontkoombaar elitair, exclusief en soms moeilijk te volgen’, een uitspraak in haar kerstrede van 1991, die kunst als hoofdthema had.
Literatuur
Paleis Noordeinde / Piet Lekkerkerk Zutphen : Walburg Pers, 1991
Aan het hof : de monarchie onder koningin Beatrix / Remco Meijer Amsterdam : Ooievaar, 2000
De voorstelling : Nederlandse kunst in het stedelijk paleis / gastconservator: Koningin Beatrix ; [teksten Rudi Fuchs … et al. ; fotogr. Hans Biezen … et al.] Amsterdam : Stedelijk Museum Amsterdam ; Gent ; Amsterdam : Ludion, 2000
Koninklijke Bibliotheek – Nationale bibliotheek van Nederland“
Heb jij wel eens iemand van de Koninklijke Familie in het echt ontmoet?