Voordat ik de aankondiging van de tentoonstelling van Jean Tinguely op de website van het Stedelijk las, had ik volgens mij nog nooit gehoord van deze kunstenaar. Best gek eigenlijk, omdat ik erg houd van kinetische (bewegende) kunst. Tevens gebruikt hij humor in zijn werk en komen thema’s als zinloosheid en vergankelijkheid aan bod. Onderwerpen waar ook ik, mee bezig ben.
Tinguely had geprobeerd te schilderen, maar dat gaf hem geen voldoening. Hij wilde er meer mee en probeerde de schilderijen in beweging te zetten. Zijn eerste werken worden ook wel bewegende Malevich’s genoemd of Meta-Malevich (Metakunst: kunst dat over kunst gaat, in dit geval werk gebaseerd op Malevich dat naar Malevich refereert). Tinguely was geïnteresseerd in het suprematisme van Malevich en ook in het demythologiseren van de ‘kunstenaar als genie’, waar Marcel Duchamp met zijn readymades al mee was begonnen.
Tinguely bouwde bijvoorbeeld machines die zelf schilderijen maakten. Deze machines waren ook in losse onderdelen, net als een DIY (Do It Yourself) IKEA-bouwpakket, te verkrijgen. Zo kan iedereen een ‘meesterwerk’ maken. Dat is een behoorlijke kritiek op de kunstwereld. Je moet bedenken dat dit in de tijd was dat de kunstenaar nog tot een elite werd beschouwd waar je naar op keek, dat kunst voornamelijk uit olieverf en linnen bestond, dat kunst een zekere schoonheid in zich zou hebben en voor in de eeuwigheid bewaard moest kunnen blijven. En dan kwam Tinguely met machines bestaande uit geroest metaal en bijeengeraapte spullen die zichzelf, met vaak veel explosies, vernietigden. Destructieve kunst. Kunst dat maar een moment bestond, tijdelijkheid, dat totaal niet in een museum geplaatst kon worden. Gedurfd en geniaal, toch? Trouwens, het is nog steeds relevant in deze tijd. Ik vind vind echt zo mega interessant, dat mijn hoofd overuren draaide terwijl ik rondliep door de tentoonstelling ‘Machinespektakel’.
Helemaal toen ik een video zag van de expositie ‘Dylaby’ waar een zaal vol met ballonnen onderdeel van was. Heel toevallig loop ik al tijden met het idee in mijn hoofd waarbij ik een ruimte wil vullen met ballonnen. Het schijnt een spraakmakende expositie geweest te zijn en ik wil er veel meer over weten! Helaas was de afdeling met boeken in het Stedelijk gesloten, maar ik moèt terug om te kijken of er naslagwerk van deze expo is gebundeld. Voor mijn gevoel heeft het overeenkomsten met het Pippi-vervolg-plan wat ik aan het schrijven ben. Maar later daar meer over.
Het werk van Jean Tinguely doet me denken aan een Rube Goldberg machine en de film Der Lauf der Dinge. Het materiaalgebruik zoals eerder gezegd ook aan de readymades van Marcel Duchamp. Een beetje cliché, maar ik denk bij bewegende installaties toch aan de strandbeesten van Theo Janssen. Maar natuurlijk ook aan Zoro Feigl omdat ik groot fan ben en aan mijn ex-klasgenoot Marcel met zijn (te) gekke machines. En niet te vergeten, de explosies van Tinguely’s landgenoot Roman Signer.
Het werk van de Zwitserse kunstenaar Jean Tinguely (1925–1991) is al oud en zeer fragiel. Het Stedelijk Museum heeft anderhalf jaar gedaan over het restaureren van zijn werken. Omdat het zo fragiel is kunnen de machines ook niet constant bewegen. Daarom is bij elk bewegend werk gekozen voor een timer met een grote knop, waar je als bezoeker op kan drukken. Met een timer betekent dat je soms wel een half uur moet wachten totdat je de machine 10 seconden kan zien bewegen. Wat resulteert in dat ik een aantal uur door de zalen heb rondgezworven om te wachten. Jammer vond ik, maar dat kon blijkbaar niet anders.
Goed, nu zal ik ook een stukje typen over Jordan Wolfson. Ik heb een lichte allergie voor de Amerikaanse overdrevenheid en sensatiekunst. Maar allergieën kan je terug reflecteren naar jezelf, heb ik laatst geleerd. Dus eigenlijk bekent het gewoon dat ik een beetje jaloers ben op iemand van 24 jaar waarvan internationaal zijn werk wordt geshowd in toonaangevende musea en galerieën ;) Voordat ik naar het Stedelijk ging las ik de recensie van Hans den Hartog Jager in het NRC. Hij was erg positief. Dat maakte me nieuwsgierig naar Wolfson’s werk. Ik besloot om er open in te gaan.
En ik moet zeggen, ik vond het best wel indrukwekkend. Het komt voornamelijk heel erg fysiek bij je binnen. Dit kan dus ook alleen als je er ook echt aanwezig bent en niet door middel van een registratie. Ik was in het begin bijna alleen met de pop in de grote witte ruimte. Hij was veel groter dan ik had gedacht. Je ruikt metaal, het geluid van de kettingen is heel hard en indringend. De grijzende roodharige jongen sleept tegen zijn wil over de grond of danst in de lucht. Af en toe schelt ineens een popmuziekliedje door de ruimte. Ik heb geen verstand van muziek, dus ik weet de betekenis er niet van. Maar het is zo hard dat ik mijn handen tegen mijn oren drukte. En plotseling houdt het halverwege een zin of woord ook weer op en is het stil. Een schuldgevoel komt bij me op als ik bewust wordt van andere bezoekers die als toeschouwers buiten de soort van boxring staan toe te kijken hoe de jongen wordt gemarteld, als een mishandelde slaaf of een dood varken aan een vleeshaak (misschien komt dat door die koelkast-flappen waar je doorheen moet in het begin). Niemand doet iets of kan iets doen.
In de zaal ernaast zie je een film van Wolfson bij een kerk op een beeldscherm en geprint 2D-werk. Het doet me niet zoveel eigenlijk. De laatste ruimte is de welbekende filmzaal van het Stedelijk. Je moet je schoenen uittrekken, want de tribune is bekleed met een zachte, witte, hoogpolige vloerbedekking. Het ruikt nieuw en is nu nog schoon. Heel fluffy en gezellig, als tegenhanger tot de (animatie)film. Die Jordan houdt wel van tegenstellingen. En keiharde muziek. En daarna weer stilte. Ik houd van stilte, maar ik kan me voorstellen dat voornamelijk de overgang een akelig gevoel kan oproepen.
Hij beperkt zich niet tot een medium, maar zet een idee om in een beeld met een medium wat daar het beste bij past. Of dat nou een animatie, een reclameadvertentie of een robot is. Niets loopt synchroon met elkaar en er wordt geen logisch verhaal getoond. In plaats van een duidelijk statement of moraal te vertellen is zijn werk meer een collage aan beelden die hij verzamelt en bij elkaar brengt, en dat als een botsende samenhang een kijk, een interpretatie of kritiek geeft op onze cultuur. De specifieke betekenis van zijn werk laat hij over aan de toeschouwer. Ik moest even wennen aan zijn gebruik van beelden en spreken, maar eigenlijk vind het best wel goed en ben ik benieuwd hoe zijn werk zal gaan vormen in de komende jaren. De volgende video geeft wel een goed beeld van de kunstenaar:
Jean Tinguely – ‘Machinespektakel’ is te zien van 1 oktober 2016 t/m 5 maart 2017. Meer info
Jordan Wolfson – ‘DEEL 1: MANIC/LOVE’ is t/m 29 januari 2017 te bezoeken en het vervolg ‘DEEL 2: TRUTH/LOVE’ komt 18 februari t/m 23 april 2017. Meer info